PATATESTE SU-VERİM İLİŞKİLERİ

Bitki yetişme süresi 120-150 gün olan bir patates bitkisi için bitki su gereksinimi

(Evapotranspirasyonu, ET) iklime bağlı olarak 500-700 mm arasındadır. Sulama suyu ile yumru ağırlığı arasında doğrusal bir ilişki olduğu belirtilmektedir. Patates toprak su eksikliğine oldukça duyarlıdır. Optimum verim topraktaki kullanılabilir suyun %30-50’ den daha fazla olmadığı koşullarda elde edilmektedir.

Eğer EK’ nin %50’ sinden daha aşağılara inilirse verimde azalma meydana gelmektedir. Çimlenme, yumru oluşumu ve ürün oluşumu dönemlerindeki su eksikliği verimde en büyük etkiye sahiptir. Buna karşın olgunlaşma ve erken vejetatif dönemlerinde suya daha az duyarlıdır. Son yıllarda açık su yüzeyi buharlaşma kabına bağlı sulama programları yaygın olarak uygulanmaktadır.Yöntem, uygulanması kolay, ekonomik ve doğru olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada, söz konusu yöntemin uygulanmasına ilişkin açıklamalar yapılacaktır. Patates sulamasında karık, damla ve yağmurlama sulama yöntemleri en yaygın olanlardır. Bazı koşullarda toprak altı damla sulama yapılabilir. Buna karşın yaygın olarak kullanılan yöntemler karık ve yağmurlama sulamadır.

Son yıllarda, damla sulama yöntemi de, patates sulamasında kullanılabilen bir yöntemdir. Her sulama yönteminin avantajları yanında olumsuzluklarıda göz önüne alınması gereklidir. Bu çalışmada, yukarda değinilen konular yanında farklı sulama yöntemlerinin patates verimine ilişkin araştırma sonuçları ele alınacaktır. Giriş Patates (Solanum tuberosum L.) yüksek verimi, düşük fiyatı, besleyici ve lezzetli besin maddesi sağlaması ile bir üründe bulunması arzu edilen bütün karakterleri taşıyan, dünyanın en önemli bitkisel besin kaynaklarından bir tanesidir (Kıpps, 1970). 19.yy’ da Anadolu’ ya girdiği bildirilen patates (Ilısulu, 1986), ülkemizin başta Nevşehir, Niğde, Bolu ve Ordu bölgeleri olmak üzere pekçok bölgesine yayılmış bulunmakta ve dünyanın pekçok yerinden daha verimli bir şekilde tarımı yapılmaktadır.

Patates üretimi yaygın olarak, Niğde ile Nevşehir yöresinde yapılmaktadır. Ülkemizdeki patates üretim alanlarının %25’i, toplam üretimin ise %44’ü sözü edilen bu yöreden elde edilmektedir. Dünyada, patates üretimi yaklaşık olarak 280 milyon tonu aşmakta, Türkiye’de 203000 ha alanda 5250000 ton üretilmektedir(Anonim, 1997). Bu üretim düzeyi ile Türkiye, dünyada patates üreticisi ülkeler içerisinde, altıncı durumdadır (FAO, 2002).

Ülkemizde, patates üretiminin %13’ü tohumluk, %16’sı aile içi tüketimde, %3’ü hayvan beslenmesinde kullanılmakta, kalan %68’si ise pazara sunulmaktadır (DİE, 1998). Niğde-Nevşehir yöresinde önemli bir patates üretim potansiyeli olmasına karşın, Kanber ve ark.(2005) tarafından bildirildiğine göre patates üreticileri tarafından yoğun azot gübrelemesi (90 kg/da’a dek çıkmaktadır) yapılmakta ve bu durum, aşırı sulama uygulamasını da beraberinde getirmektedir.

Açıklanan durum, enerji ve gübre giderlerinin toplam üretim giderleri içerisindeki payının önemli ölçüde artmasına; yeraltı su kaynaklarının ve toprakların tehlikeli boyutlarda kirlenmesine neden olmaktadır (İlbeyi ve ark., 1997). Aşırı sulama ve denetimsiz olarak yeni kuyuların açılması yüzünden yeraltı su düzeyinin sürekli olarak düşmesi, bölgede karşılaşılan bir diğer önemli sorundur.

Su kaynakları sadece Niğde-Nevşehir yöresinde değil hem ülkemizde hemde dünyada giderek azalmakta ve elde edilmesi de o ölçüde zorlaşmaktadır. Sulama sularının kalitesi de önemli ölçüde düşmektedir. Gelecekte bu durumun daha da kötü olacağı tahmin edilmektedir. Bu durumda yapılacak en önemli iş, çok zor ve pahalıya elde ettiğimiz suyu en iyi şekilde kullanmaktır. Sunulan bu çalışmada, su kaynakları yönünden ciddi sorunların yaşandığı orta anadolu bölgemizde de, önemli tarımsal ürünlerden biri olan patates için su-verim ilişkisi irdelenecek ve bu bağlamda yapılmış çeşitli araştırma sonuçları verilecektir.

Patateste Su Verim İlişkileri başlıklı bu çalışma; Sermet Önder, tarafından 4. Patates Kongresinde (6-8 Eylül 2006. 10s., Niğde) bildiri olarak sunulmuştur. Patates su verim ilişkisi Sulama, bitkinin normal gelişmesi için gerekli olan ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun bitki kök bölgesinin olduğu toprağa verilmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Hemen her bitkide verimi etkileyen en önemli faktörlerden birisi sulamadır. Dolayısıyla, verimi doğrudan ilgilendiren bu faktörün çok iyi irdelenmesi gerekmektedir. Bu da sulama programının uygulanması ile çok yakın ilişkilidir. Sulama programı kavramı, sulama suyunun bitkiye ne zaman, nasıl, ne miktarda, hangi sıklıkta sulama yapılması gerektiği bilgilerini kapsar. Çalışma içerisinde, bu kavramların açıklamaları yapılacak ve konuya ilişkin yöntemler verilecek ve tartışılacaktır.

 a:Ne zaman sulama yapılmalı: Bu konuda üç temel yöntem vardı. Bunlar isim olarak aşağıda sıralanmıştır.

1)Bitkiye dayalı:Bitkinin genel görünümü,Bitkinin yaprak sıcaklığı,Bitkinin stoma drenci,

2) Toprak Nemine:El’le Muayene, Gravimetrik örnekleme Yöntemi, Tansiyonmetre Yöntemi, Direnç Ölçme Yöntemi(Alçı veya Naylon Blok), Radyasyon Yöntemi(Nötronmetre), TDR(Time Domain Refloctrometre),

3) Su Bütçesi Tekniği. Bitkinin genel görünümüne bakarak, sabah ve akşam saatlerinde yaprak veya sürgünlerin solması veya pörsümesi, yaprak renginin koyulaşması durumunda sulama yapılmalıdır.

Bunun yanında dışında toprak nemini el ile kontrol ederek veya tansiyonmetre kullanılarak sulama zamanına karar verilebilir. Bunlar dışındakilerin hemen hemen hiçbiri çiftçinin(yetiştiricinin) doğrudan kullanımına uygun değildir.

Patateste topraktaki kullanılabilir suyun en fazla %30 ile %50 sinin tüketilmesine izin verilmelidir. Sulamalara vejetatif gelişme döneminden başlanarak hasat sonuna kadar devam edilmelidir. Sulamanın sıklığı sulama zamanı ile birebir ilgilidir.

Konuyla ilgili bazı araştırma sonuçları aşağıdadır: İlisulu(1986)’ya göre; hafif bünyeli topraklarda 10 günde, ağır bünyeli topraklarda ise 15-20 günde bir sulama yapılmalıdır.

Orta Anadolu gibi kurak bölgelerde kısa dönemli çeşitlerin 3 kez, uzun dönemlilerin ise 5-6 kez sulanabileceği belirtilmiştir. Ayla(1977)’ ya göre:Eskişehir’de 8 gün aralıklarla toplam 7 kez, Şener(1983)’e göre:İzmir Menemende 7-8 güne bir, Ayla(1985)’ ya göre: Ankara'da toplam 6 kez, Sevim(1986) ya göre: Erzurum-Pasinler koşullarında 10-12 gün aralıklarla, Sefa(1987)’ ye göre:Eskişehir’de karık sulama yöntemiyle 3 kez, Ayla(1989)’ya göre:Bolu yöresinde 10 gün aralıklarla toplam 5 kez, Önder ve ark(2005)’na göre Antakyada yağışa bağlı olarak 3 ile 5 kez, Ünlü ve ark(2006) Niğdede 3-7 gün aralıklarla toplam 10-16 kez, Erdem ve ark(2006) Tekirdağda 10-16 kez sulama uygulamıştır. Burada verilen sonuçlardan da görüldüğü gibi yöre, yetişme dönemi, çeşit ve sulama yöntemine bağlı olarak 7-10 güne bir sulama yapılması önerilebilir.

b) Nasıl Sulama Yapılmalı: Patates’ te Sulama Yöntemleri Bu ifade, sulama yöntemini açıklamaktadır.

 Patates’ te üç temel sulama yöntemi kullanılır. Bunlar; yüzey, toprak altı ve yağmurlama (üstten) sulamalardır. Her yöntemin avantajı ve dezavantajları vardır. Hangi sulama yönteminin kullanılması gerektiği oldukça karmaşıktır. Bazı koşullarda yeraltı (toprak altı) sulama yapılabilir. Buna karşın yaygın olarak kullanılan yöntemler karık ve yağmurlama sulamadır.

Bunlara son zamanlarda damla sulama yöntemi de ilave edilmektedir. Karık sulama yöntemi ile fazla su kullanılmasına karşın iyi verim elde edilebilir. Washington’ da karık sulama yöntemi yağmurlamaya kıyasla 4 kat daha fazla su gereksinmiştir. Buna karşın yağmurlamada verim daha da düşük olmuştur. Aynı çalışmada sulama suyu günlük ET değerlerine göre verilmiştir. Bu koşullarda, sulamanın 2-3 güne bir yapıldığı konu ile her gün sulama yapılan konu karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak her gün sulanan konudan daha iyi değerler elde edilmiştir. Patates için sulama yöntemleri değerlendirilecek olursa, karık sulama yönteminin randımanı diğer yöntemlere göre daha düşük, su dağıtım sistemi işçilik ve zaman gerektirir.

Su kayıpları da daha fazladır ve arazi tesviyesi gerektirir. Yağmurlama sulama da su daha kontrollü verilebilir, tarlada tesviyeye gereksinim yoktur, su dağıtım sistemi verimli, sulama randımanı yüksektir. Bunların yanında yağmurlama sulamada bitkinin ıslatılması hastalıklar açısından ortam yaratmakta, yüksek basınç dolayısıyla enerjiye gereksinim vardır. Sistemin taşınabilir olması durumunda iş gücü, emek ve zamana ihtiyaç olacak, rüzgarlı yerlerde suyun sürüklenmesi, sıcaklarda buharlaşması gibi olumsuzluklara da sahiptir. Damla sulama sistemleri, sulama randımanın yüksek olması, sistemin kontrol edilebilirliği, iş gücü gereksiniminin çok az, sulama ile gübrenin kolayca uygulanabilmesi, sistem maliyetinin düşük olması gibi avantajlara sahiptir.

Bunun yanında, damlatıcıların tıkanma, düşük de olsa sürekli enerji gereksinimi gibi olumsuzlukları da bulunmaktadır. Her sulama yönteminin kendine özgü değinilen olumlu ve olumsuz özellikleri yanında, su kaynaklarının giderek azalması, kalitesinin bozulması, gelecekte tarım dışındaki sektörlerin de suya olan ihtiyacının artacağı dolayısıyla tarımda kullanılacak su miktarının azalacağı da göz önüne alındığında, Önder ve ark(2005)’de de vurgulandığı gibi, toprak üstü veya toprak altı damla sulama sisteminin daha ön plana çıkacağı ortadadır.

Ülkemizde patates sulamasında sulama yöntemlerini kıyaslayan çalışma yok denecek kadar azdır. Bunlardan birkaçı verilmiştir. Önder ve ark(2005) Amik ovasında, toprak üstü ve altı damla sulama yöntemlerini kıyaslamışlar ve toplam verim yönünden yöntemler arasında önemli bir fark bulamamışlardır. Ünlü ve ark(2006), Niğde'de yürütükleri bir çalışmada yağmurlama ve damla sulama yöntemlerini kullanmışlar. Sonuçta yağmurlama sulamadan, damlaya göre, %7 dolaylarında daha yüksek ürün alınmıştır. Erdem ve ark(2006), Tekirdağ'da patates sulamasında karık ve damla sulama yöntemlerini kıyaslamış ve verim yönünden farkın önemsiz olduğunu belirtmişlerdir.

Yöntemler arasında istatistiksel farklar çıkmamasına karşın, damla sulama yönteminde diğerlerine kıyasla çok daha az miktarda su kullanıldığı göz ardı edilmemelidir. Sulama yöntemlerinin maliyetleri Sulama yöntemleriyle ilgili en çok sorulan sorulardan biri sistemin maliyetidir. Keller(1992) tarafından farklı sulama yöntem ve bunların işletim sistemlerine ilişkin ilk yatırım maliyetleri ve yıllık işletme masraflarına yönelik hazırlanmış bilgiler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelgede verilen değerler yaklaşık olup, sulama sisteminin kurulacağı arazinin büyüklüğüne veya mevcut bazı sistemlerin olması durumuna göre farklılıklar gösterebilir.

Günümüzdeki rekabet koşulları, sulama sisteminin kalitesine ve gelişen teknolojilere bağlı olarak, maliyetlerde değişikliklerin olması olağandır. Ancak, ülkemizde sulama sitemlerinin maliyeti ile ilgili çalışma yok denecek azdır. Bunlardan en önemlilerinden biri Ege Bölgesinde(Menemen) koşullarında farklı sulama sistemlerinin farklı büyüklükteki alanlar için hesaplanmış maliyetleridir(Önal ve ark,1994).

Bu çalışma sonuçlarına göre, su kaynağının kanal suyu veya derin kuyu; pompa tipinin dalgıç veya santrifüj pompa; sulama alanın ise 1 ha dan 25 ha a kadar değişmesi durumunda; tava sulama yönteminde maliyet 200 ile 2000 DM/ha arasında değiştiği belirtilmektedir. Benzer şekilde, karık sulamada ise aynı değerler 275 ile 2000 DM/ha aralığındadır. Sabit yağmurlama sulamada ise 500 ile 2000 DM/ha, hareketli yağmurlamada ise 1000 ile 9000 DM/ha dolaylarındadır.

Damla sulama yönteminde ise benzer aralık 3000-4500 DM/ha aralığında değişmektedir. Ancak, bu çalışmanın yapıldığı yıldan günümüze, özellikle damla ve yağmurlama sulama sistemlerinde, ciddi maliyet düşüşleri yaşanmaktadır. Dolayısıyla, yukarıda verilen Çizelge 1’de sistem maliyetini merak eden kişilerin fikir oluşturmaları amacıyla yararlı olacak niteliktedir.

c)Hangi Sıklıkta Sulama Yapılmalı: Kaç güne bir sulama yapılmalı anlamı taşır. Bu, sulamanın ne zaman yapılacağı ile bire bir ilgilidir. Bitkilerin gelişme dönemlerinin başında seyrek, ilerleyen gelişme dönemlerinde sık ve daha sonra tekrar seyrektir.

Ayrıca, sulama yöntemine bağlı olarak değişiklik gösterir.

d) Ne Miktarda Su Uygulanmalı (Sulama Suyu Gereksinimi): Ne kadar su uygulanmalı veya diğer bir ifadeyle bitki su gereksinimi nedir sorusunun cevabı bitkinin ihtiyacı olan miktardır.

Toprak nemine dayalı belirlenmek istenirse Tarla Kapasitesi nem değeri ile Mevcut Nem değeri arasındaki fark olarak tanımlanır(TK-Mevcut nem). Diğer bir yönteme dayalı olarak sulama suyu gereksinimi, bitkinin tükettiği su miktarından varsa düşen yağışın etkili olan kısmının çıkartılması sonucunda geriye kalan miktardır.

Ülkemizde sulamanın yoğun olduğu yaz aylarında birçok bölgede yağış düşmemekte veya sulama suyu miktarına kıyasla önemsenmeyecek miktardadır. Dolayısıyla, yağışsız dönemlerdeki sulama suyu gereksinimi, doğrudan doğruya bitkinin su tüketimine eşittir. Buna bağlı olarak, bitkilerin su tüketimlerinin çok iyi bilinmesi gerekir.

 Bitki su tüketimi, arazide ve lizimetrelerde doğrudan ölçülerek belirlenebileceği gibi iklim verilerine dayalı ampirik eşitliklerle de belirlenebilir. Doğrudan ölçüm yönteminin zaman alıcı, pahalı ve yorucu olması nedeniyle eşitliklere dayalı yöntemlerle hesaplama yöntemi daha çok tercih edilmektedir. Bu amaçla kullanılan çok sayıda ampirik eşitlik bulunmaktadır. Söz konusu eşitliklerden hangisinin kullanılacağına karar verirken, eşitliklerin gereksindiği verilerin o yerdeki meteoroloji istasyonundan elde edilebilme olasılıkları, yapılan çalışmanın hassasiyeti(duyarlılığı) göz önüne alınmaktadır.

Çizelge 1. Farklı Sulama Yöntemlerinin Maliyetleri ve Sulama Randımanları (Keller, 1992) Sulama Yöntem ve Tipi İlk Yatırım Maliyeti ($/ha) Ekonomik Ömür (Yıl) Yıllık İşletme Masrafı* ($/ha) Su Uygulama Randımanı (%) YÜZEY SULAMA Tava Sulama 370-1,085 10/15 10 70-90 UzunTava Sulama 370-1,085 10/15 10 70-85 Karık 150-750 10/15 3/5 65/85 Su İletim Durumu Kaplamalı Kanal 400-1,250 15 3 -- Borulu 800-2,500 20 1 -- Otomasyon 300 10 5 -- YAĞMURLAMA Lateral Elle Taşınabilir 450-675 15 2 65-80 Hareketli Tabanca 950-1,200 10 6 55-70 Center-Pivot Standard (2) 1,100 15 5 70-85 w/Corner 1,200 15 6 65-85 Long (500 m) 700 15 5 65-85 DoğrusalHareketli Kanal Beslemeli 1,100-1,300 15 6 65-85 Boru Beslemeli 1,600-2,050 15 6 65-85 Sabit-Sistem Permanent 2,300-3,500 20 1 65-75 DAMLA Bahçelerde Drip/Spray 1,500-3,500 10/20 3 75-90 Bubbler 2,500-4,000 15 2 60-85 Hose-Pull 1,200-1,800 5/20 3 65-90 Hose-Basin 1,500-1,800 7/20 2 55-80 Sıra Bitkileri Yeniden Kullanımlı 2,000-5,000 10/20 3 65-90 Tek Yıl Kulanımlı 1,650-3,000 1/20 20 60-80 Patateste sulama suyu gereksinimiyle ilgili yapılan ve elde edilebilen kimi çalışma sonuçları şöyledir: Tokat-Kazova ovasında 412 mm sulama suyu (Günbatılı, 1986), Erzurum-Pasinler de 553 mm sulama suyu (Sevim, 1986), Bolu yöresinde 585 mm sulama suyu (Ayla,1989), Hatay Amik Ovasında 245-302 mm sulama suyu (Önder ve ark, 2005), Niğde de 780-830 mm sulama suyu (Ünlü ve ark,2006), Niğde de 600-1200 mm sulama suyu (Halitligil ve ark,2001), Tekirdağ da 349-576 mm sulama suyu(Erdem ve ark,2006) uygulanmıştır.

Yöre, yetişme dönemi, sulama yöntemi gibi faktörlere bağlı olarak 300-800 mm sulama suyu uygulanmaktadır. Mevsimlik su tüketim değerlerinin bilinmesi kadar önemli olan bir konuda, su tüketiminin belirleneceği bitkinin gelişme dönemleridir.

Patates bitkisinin gelişme dönemleri Şekil 1 de verilmektedir(Doorenbos ve Kassam 1979). Şekil 1. Patatesin Gelişme Dönemleri Ülkemizin farklı yörelerinde patates bitkisinin su tüketimini ve azot-su ilişkilerini belirlemek amacıyla çok sayıda araştırma yapılmıştır.

Ancak, bu çalışmalar içerisinde, patatesin yaygın biçimde tarımının yapıldığı Niğde-Nevşehir yöresinde farklı sulama yöntemleri ve fertigasyon tekniği gibi, suyu ve gübreyi etkin kullanan sistemler üzerine araştırma yok denecek kadar azdır. Yörede karşılaşılan en belirgin sorun aşırı su ve gübre kullanımıdır. Bölgede patates bitkisi yetiştiricileri dekara 60-90 kg azot uygulamakta ve toplam 17-18 kez sulama yapmaktadır (Karaca ve Demir, 1995).

Aşırı gübre kullanımı, hem ekonomik yönden hem de insan sağlığı açısından üzerinde önemle durulması gereken sorunlardan birisi haline gelmiştir. Halitligil ve ark. (2001), Niğde-Nevşehir yöresinde patates bitkisi üzerine yapmış oldukları çalışmada damla sulama-fertigasyon sistemi uygulandığı takdirde, suyun daha randımanlı kullanılabileceğini belirgin bir şekilde ortaya koymuştur.

Çalışmada araştırmacılar 600 mm su uygulaması ile ortalama toplam pazarlanabilir yumru veriminin yaklaşık 3350 kg/da olduğunu saptamışlardır. Ayrıca, aynı yörede daha önce yapılan denemelerde (Halitligil ve ark., 1996), yağmurlama sulama ile ortalama 4000 kg/da patates yumru verimini alabilmek için yaklaşık 1200 mm su uygulandığı açıklanmıştır. Halbuki aynı ortalama patates yumru verimi, damla sulama-fertigasyon sistemi ile sezon boyunca 600 mm su uygulaması ile elde edilmiştir.

Bu sonuçlar, damla sulama yönteminin, yağmurlama sulama yöntemine göre, sudan en az % 50 oranında bir artırım sağladığını göstermektedir(Kanber ve ark, 2003). Ünlü ve ark(2005) tarafından Niğde de yürütülen bir çalışmada damla sulama yöntemi yağmurlama sulama yöntemine kıyasla %17 daha az su kullanmıştır. Ayrıca, yağmurlama yönteminde azot kayıpları damla yöntemine kıyasla daha fazla bulunmuştur. 15-20 cm 20-30 cm 30-40 cm Tam Gelişme Başlangıç Dönemi(0) Vejetatif Dönem(1) (1a) (1b) Ürün Oluşumu Dönemi Olgunlaşma Dönemi 15-25 gün 15-20,15-20 45-55 gün 10-15 gün Class A pan(A sınıfı Buharlaşma Kabı) ile Sulama Suyu Miktarlarının Belirlenmesi Sulama suyu miktarları, açık su yüzeyi buharlaşmasından yaralanılarak hesaplanabilmektedir.

Bu amaçla yaygın olarak kullanılan, A sınıfı buharlaşma kabından (Class A Pan) yararlanılmaktadır(Şekil 2). Buharlaşma kabı, üretim yapılan ve bitki ile örtülü alana 10×10 cm ölçülerindeki bir ahşap ızgara üzerine yerleştirilmektedir. Buharlaşma kabı, W.M.O (1967) tarafından verilen ölçülere uygun biçimde, 121 cm çapında ve 25.5 cm derinliğine sahip galvanize demirden yapılmış olması gerekmektedir. Kabın içerisindeki su, kirlenmeyi önlemek için sık sık değiştirilmelidir. Doorenbos ve Pruit (1977) tarafından tanımlanan yerleştirme koşullarından birinde konumlandırılması gereklidir.

Her gün sabahları aynı saatte derinlik ölçümü yapılarak(tercihen 8.00 veya 9.00 gibi), iki gün arasındaki fark günlük buharlaşma miktarı olarak belirlenir. Şekil 2. Açık su yüzeyi buharlaşma kabı(Class A Pan) görüntüsü(Kanber ve ark.2003) Sulama aralığında oluşan yığışımlı buharlaşma değerleri, aşağıdaki eşitlikte yerine koyularak uygulanacak net sulama suyu miktarları hesaplanmaktadır(Kanber ve ark.2003). I = Kpc × Ep × C (1) V= I × A (2) Burada, I, sulama suyunu(mm), Kpc, pan ve bitkiye bağlı katsayıyı, Ep, sulama aralığındaki yığışımlı buharlaşma miktarını(mm), C ise bitki aksamı tarafından gölgelenen veya örtülen toprak alanını(%),V uygulanacak toplam su hacmini(m3 , ton) ve A ise sulama alanını(da) ifade etmektedir. Uygulanacak sulama suyu hacmi, damla veya yağmurlama sulama yöntemi kullanılan yerlerde su sayaçları(saatleri) ile ölçülerek denetlenebilir, hesaplanan miktara ulaşıldığında sulamaya son verilir. Yukarda verilen eşitliklerde en önemli sorun Kpc katsayısının elde edilmesidir.

Niğde koşullarında Ünlü ve ark(2006) tarafından yapılan çalışma sonuçlarına göre patates için Kpc katsayısının 1.2 olması önerilmiştir. Patates için benzer çalışma yapan D’amato ve ark(1993), katsayıyı 1.0 ve 1.5, Stylianou ve Orphanos(1981) patateste, yağmurlama sulama koşullarında, katsayının 0.7- 0.8’nin olması gerektiği bildirilmiştir. Bu koşullarda, bitkinin örtü alanını ölçerek ve yüzdesini hesaplayarak, patates sulamasında uygulanacak sulama suyu miktarı kolayca belirlenebilecektir.

Kaynaklar Anonim, 1997. Tarımsal Yapı ve Üretim, 1995 Yıllığı, Başbakanlık DİE, Yayın No:2031, Ankara, 77s. Ayla, Ç., 1977. Orta Anadolu Koşullarında Patatesin Azot-Su İlişkileri ve Su Tüketimi. TOPRAKSU Genel Müdürlüğü, Merkez Topraksu Araştırma Enstitüsü Yay., Genel No. 51, Rapor No. 18, Ankara, 56s. Ayla, Ç., 1985. Ankara Koşullarında Ayçiçeği, Patates, Yonca ve Mısır Bitkilerinde Tartılı Lizimetre ile Saptanan Gerçek Su Tüketiminin Potansiyel Evapotranspirasyon Değerleri Karşılaştırılması, Köy Hizmetleri Ankara Araştırma Enstitüsü Yayınları, Genel No. 126, Rapor No. 55, Ankara, 69s. Ayla, Ç., 1989. Bolu Ovasında Patatesin Azot-Su İlişkileri ve Su Tüketimi. TOPRAKSU Genel Müdürlüğü, Merkez Topraksu Araştırma Enstitüsü Yay., Genel No. 168, Rapor No. 76, Ankara, 32s. Cappaert, M.R., M.L. Powelson, N. W. Chizstensen, W.R. Stevenson, and D.I. Rouse. 1994. Assessment of Irrigation as A Method of Managing Potato Early Dying. Phytopathology 84:792-800. DİE., 1998.Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). Başbakanlık DİE Yayınları, No. 2097, Ankara, 591s. Doorenbos, J., Pruitt, W.O., 1977. Crop Water Requirements. FAO Irrigation and Drainage Paper, No. 24. Food and Agriculture Org. of The United Nations, Rome, 144s. Doorenbos, J., Kassam, A.H.,1979. Yield Response to Water .FAO Irrigation and Drain. Paper No:33. Rome, 193 p.Italy. Eldredge, E.P., C.C. Shock, and T.D. Stieber. 1992. Plot sprinklers for Irrigation Research. Agron. J. 84:1081-1084. Eldredge, E.P., Z.A. Holmes, A.R. Mosley, C.C. Shock, and T.D. Stieber. 1996. Effects of Transitory Water Stress on Potato Tuber Stem-End Reducing Sugar and Fry Color. Amer. Potato J. 73:517-530. Erdem,T., Erdem,Y., Orta,H.,Okursoy,H., 2006. WaterğYield Relationships of Potato in Different Irrigation Methods and Regimens.Sci.Agric (Pracicaba Brazil) 63(3):226-231. FAO, 2002. (Farklı Yıllar). FAOSTAT-Agriculture. www.fao.org. Günbatılı, F., 1986. Tokat-Kazova ve Niksar Ovalarında Erkenci Patatesin Su Tüketimi, Köy Hizmetleri Tokat Araş. Enst. Yayınları, Genel No. 78, Rapor No.48, Tokat, 52s. Halitligil, M.B., İlbeyi, A. ve Akın, A., 1996. Kumlu Toprakta Patates Bitkisine Uygulanan Etiketli Amonyum Sülfat Gübresinin Azot Döngüsü. IV. Ulusal Nükleer Tarım ve Hayvancılık Kongresi 25-27 Eylül 1996 Uludağ Üniversitesi, Bursa, s. 13-19Ünlü ve ark(2005) Halitligil, M.B., Onaran, H., Munsuz, N., 2001. Patates Yetiştiriciliğinde Damla Sulama ve 15N Tekniklerinin Kullanıldığı Fertigasyon Araştırmaları. TOGTAG-1692 Nolu Araştırma Projesi Sonuç Raporu. Ankara, 26s (Basılmamış) Ilisulu, K., 1986. Nişasta-Şeker Bitkileri ve Islahı. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, 1960. Ders Kitabı, 279. A.Ü. Basımevi, Ankara, 278s. İlbeyi, A., Halitligil, B., Akın, A., 1997. Nevşehir Derinkuyu Yöresinde Azotlu Gübrenin Patates Verimine Etkisinin ve Yeraltı Suyunu Kirletme Potansiyelinin 15N Tekniği ile Belirlenmesi. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara Araşt. Enst. Müd., Yayınları, Genel Yay. No. 208, Rapor Serisi No.114, Ankara, 45s. İlisulu, K., 1986. Nişasta, Şeker Bitkileri ve Islahı. Ank. Ün. Zir Fak. Yay. Ders Kitabı:279. Kanber,R., Köksal,H., Ünlü,M., Şenyiğit, U., Onaran, H., Ünlenen,A.L., Özekici,B., Sezen,M.S., Ortaç,İ., 2003. Nevşehir Yöresinde Farklı Sulama Yöntemleriyle Sıvı Gübre Uygulamalarının(Fertigation) Patates Verimi ve Azot Kullanımına Etkileri. TUBİTAK TARP- 2256 nolu proje sonuç raporu. Ekim 2003. 108 s. Adana. Karaca, M., Demir, Z., 1995a. Kapadokya Bölgesinde Patateste Azotlu Gübre Miktarı ve Uygulama Zamanının Yumru Verimine ve Hasat Sonrası Toprak İnorganik Azotuna Etkisi. İlhan AKALAN Toprak ve Çevre Sempozyumu, A.Ü.Ziraat Fakültesi Halkla İlişkiler Ünitesi, Ankara,.Cilt II, B.252-261. Keller,J.,1992. Irrigation Scheme Design for Sustainability. In:Feyen,J.,E.Mwendera, and M.Badji(eds.), Advance in Planning,Design and Management of Irrigation Systems as Related to Suistanable Land Use. pp:217-234. Leuven, Belgium. Kıpps, 1970. Production of Field Crops , A Textbook, of Agronomy, 6 th ed., Kleinkopf, G.E., 1983. Potato. "Crop-Water Relations. Edit. I.D.Teare ve M.M.Peet." A WilleyInterscience Publication. John Wilety and Sons, New Tork, s. 287-305. Lynch, D.R., N. Foroud, G.C. Kozub, and B.C. Farries. 1995. The Effect of Moisture Stress at Three Growth Stages on The Yield, Components of Yield and Processing Quality of Eight Potato Cultivars. Amer. Potato J. 72:375-386. Önal, İ.,Uz, E., Şener, S., Demir,V., 1994. Ege Bölgesi(Menemen) Koşullarında Farklı Sulama Sistemlerinin Maliyeti. TC Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürülüğü Menemen Araştırma Enstitüsü Müd. Yayınları. Gn.Yay.No:206, Tek.Yay.No:T.34, 41s. Menemen. Onder, S., Calıskan, M.E., Onder, D., Calıskan, S.,2005. Different Irrigation Methods and Water Stress Effects on Potato Yield and Yield Components. Agricultural Water Management. 73(2005):73-86. Onder,S., Onder,D., 2006. Patateste Su Verim İlişkileri. 4. Patates Kongresi, 6-8 Eylül 2006. 10s., Niğde Sevim, Z., 1986. Erzurum Koşullarında Patatesin Su Tüketimi. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Erzurum Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yay., Genel No. 11, Rapor No. 8, Erzurum, 50s., Sefa(1987) Shock, C.C., Feibert, E.B.G., Saunders, L.D., 1998. Potato Yield and Quality Response to Deficit Irrigation. Hort Science, 33(4): 655-659. Shock, C.C., J.C. Zalewski, T.D. Stieber, and D.S. Burnett. 1992. Impact of Early-Season Water Defıcits on Russet Burbank Plant Development, Tuber Yield and Quality. Amer. Potato J. 69:793- 803. Shock, C.C., Z.A. Holmes, T.D. Stieber, E.P. Eldredge, and P. Zhang. 1993. The Effect of Timed Water Stress on Quality, Total Solids and Reducing Sugar Content of Potatoes. Amer. Potato J. 70:227-241. Stylıanou,Y., Orphanos,P.I.,1981. Irrigation of Potatoes by Sprinklers or Tricklers on the Basis of Pan Evaporation in Semi-Arid Region. Şener, S., 1983. Menemen ve Sındırgı Koşullarında Patatesin Azot-Su İlişkileri ve Su Tüketimi. Menemen Bölge TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yay., Genel No. 89, Rapor No. 62, Menemen, 82s. Ünlü, M., Kanber, R., Şenyiğit, U., Onaran, H., Diker, K.,2006. Trickle and Sprinkler Irrigation of Potato(Solanum tuberosum L.) in Anatolian Region in Turkey. Agricultural Water Management. 79(1):43-71. WMO, 1967. Measurement and Estimation of Evaporation and Evapotranspiration. World Meteorological Organisation., Tech. Note, 83, Geneva, 121s. Wright, J.L. and J.C. Stark. 1990. Potato. "Irrigation of Agricultural Crops. Edit: B.A. Stewart and D.R. Neilsen." ASA-CSSA-SSSA, Pub., Agron. Monogr. No. 30, WI, s. 859-888